Molen Jan van Arkel, Arkel

Arkel, Zuid-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Jan van Arkel
modeltype
Kantige molen, stellingmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf; tegenwoordig bed & breakfast

adres
Vlietskade 1004
4241 WB Arkel
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Jan van Arkel via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
02560
oude dbnr.
B949
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 02560 Jan van Arkel (Arkel)
Na jaren weer draaiend! Justin van den Heuvel (7-7-2014).

locatie

plaats
Arkel
plaatsaanduiding
gemeente
Molenlanden, Zuid-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Arkel, sectie C, nr. 2614
geo positie
X: 127999, Y: 431116
N: 51.86794, O: 4.99517
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Zeer groot

contact en bezoek

bezoek/postadres
Vlietskade 1004
4241 WB Arkel
molenaar
Jan Ensing / Marcel Korevaar
telefoon
e-mail

website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden
4e zaterdag van de maand 13 - 16 uur. Zaterdags als de molen draait.
toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Kantige molen, stellingmolen
krachtbron
wind
kenmerken
functie
romp
Eiken achtkant, gedekt met riet, op stenen voet
kap
Gedekt met riet
inrichting

Eén koppel 17der blauwe stenen en één koppel 17der kunststenen; twee regulateurs;  sleepluiwerk; elektrisch luiwerk; twee silo's. N.B. Een jacobsladder en mengketel zijn nog wel aanwezig, maar gedemonteerd.
Woning in de molen, sinds de zomer van 2020 in gebruik als bed & breakfast.

versieringen

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met de opschriften ANNO 1851 en in sierlijke letters de naam 'Jan van Arkel'

In het onderachtkant aan de ZO-zijde een stichtingssteen met het opschrift:

DE EERSTE STEEN GELEGD
DOOR
W.C.P.E. de KLOPPER
OUD 6 1/2 JAREN
18
18 51
8

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Engels met 31 rollen; kruilier
vlucht
26,25 / 26,30 m.
vang
Losse Vlaamse blokvang uit vier stukken; vangbalk met haak; vangstok
overbrenging

Bovenwiel 61 kammen
Bovenschijfloop 28 staven, steek 14,3 cm.
Spoorwiel 97 kammen
Steenschijflopen 30 staven, steek 9,0 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 7,04

hoogte
wiekvorm
Systeem Fauël op beide roeden
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Vaags ✉︎ 277 binnen 2012 2012 binnen aanw. 26,25
Derckx ✉︎ 695 buiten 1991 1991 buiten aanw. 26,30
Bremer ✉︎ 170 binnen 1969 1969 binnen 2012 26,30
Pot ✉︎ 868 buiten 1874 buiten 1991 26,30
wiekverbeteringen

In 1943 werd op beide roeden het systeem Van Bussel aangebracht. In 1969 werd dit vervangen door het systeem Fauël (fokwieken).

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ 34 1847 aanw. 06,65
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf; tegenwoordig bed & breakfast

omwentelingen
eigendomshistorie

Als gevolg van de gemeentelijke herindeling ging de molen per 1 januari 1986 in eigendom van de gemeente Arkel (eigenaar sinds 1947) over in de gemeente Giessenlanden.
Op 1 mei 1991 volgde overdracht aan de Stichting tot Instandhouding van Molens in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden (SIMAV).

geschiedenis

Rond 1840 gingen er stemmen op om in Arkel een molen te laten verrijzen. Op 27 september 1840 werd Antonie Rekoert uit Groot-Ammers vergunning verleend een korenmolen te laten bouwen. Vanwege de hoge accijnzen, de zogenaamde ‘belasting op het gemaal’, zag hij hier evenwel van af.
Korte tijd later, op 15 juli 1846, werd door het plaatselijk bestuur aan Willem van Tuil, korenmolenaar te Giessen-Nieuwkerk, vergunning verleend om in een boomgaard een korenmolen te bouwen. Van Tuil had de boomgaard voor dit doel inmiddels aangekocht. Het provinciaal bestuur weigerde echter een vergunning af te geven omdat naar zijn oordeel de molen te dicht bij de openbare weg was gepland. De minimale afstand tussen rijweg en molen moest vijftig el meten. Omdat het aangekochte perceel kennelijk te klein was het plan aan te passen, kon de bouw niet doorgaan.

In het voorjaar van 1851 werd hetzelfde stuk boomgaard aangekocht door Johannes Westers, aannemer uit Utrecht. Westers had kort daarvoor in het Noord-Hollandse Schermerhorn de twee ondermolens A en B voor ƒ 1.085,-- aangekocht die daar als ondermolens hadden gediend en door en experiment met vervijzeling overbodig waren geworden. Westers zag mogelijkheden beide ondermolens als korenmolens te herbouwen, te weten een in Soest, die ondertussen is verdwenen (zie de database van Verdwenen Molens) en de andere in Arkel.

Om boven de omliggende bebouwing uit te komen, werd de houten romp op een hoge gemetselde onderbouw geplaatst die werd voorzien van een stelling. Vanaf 1851 tot kort voor de Tweede Wereldoorlog was in de molen nog een koppel stenen aanwezig waarmee eikeschors werd vermalen tot run. Dit produkt werd afgezet aan in Gorinchem gevestigde leerlooierijen.

In juli en augustus 1943 volgde belangrijk herstel door de fa. Adriaens uit Weert, onder leiding van Chris van Bussel: een houten roede werd vervangen door een gebruikt exemplaar (dat toen al enige jaren bij de molen lag). Vervolgens werd de Oud-Hollandse ophekking gewijzigd in het systeem Van Bussel. Ook kreeg de molen een ander bovenwiel, afkomstig uit de in 1942 gesloopte beltkorenmolen van Heeze (N.B.). Opmerkelijk: het eveneens uit die molen afkomstige bovenschijfloop is onderweg vermoedelijk gestolen, want het werd bij aankomst van de trein niet aangetroffen!

In 1946, toen de concurrentie van de grotere meelfabrieken steeds meer voelbaar werd, overwoog toenmalig eigenaar C. Scherpenisse de molen gedeeltelijk te laten slopen om in het stenen onderachtkant over te gaan op motorische bemaling. Grote inzet van de Arkelse burgemeester Scheffer heeft voorkomen dat dit kon gebeuren en mede dankzij donaties en leningen kon de molen op 30 december 1947 door de gemeente Arkel worden aangekocht.
Het jaar daarop werd het kruirad vervangen door een lier. Van 1947 tot 1952 was de molen verhuurd aan een lid van de bekende molenaarsfamilie Schuurman.

In 1955 kocht Scherpenisse een koppel stenen aan dat aangedreven werd door een Brons-dieselmotor, voor gebruik tijdens windstille perioden. Door de molen werden toen alleen nog granen tot veevoeder vermalen (malen voor bakkerijen had na 1945 al niet meer plaatsgevonden).
Vijf jaar later werd een belangrijke restauratie uitgevoerd waarbij stelling,  windpeluw, een steenrondsel, staartbalk, korte en lange spruit en vijf velden net werden vernieuwd. Ook verving een Engels kruiwerk de houten rollen.

Toen in 1969 een roede vervangen moest worden, werden bij die gelegenheid op beide roeden fokken aangebracht. Dit kon helaas niet verhinderen dat de molen al een jaar later buiten gebruik kwam.

In 1978/'79 werd de lange spruit in ijzer vervangen en werden de staartbalk, kapzolder en een steenkuip vernieuwd en reparaties aan het rietdek en de stelling uitgevoerd. Die laatste werd in 1982 geheel vernieuwd.

Begin 2010 werd de molen stilgezet vanwege de slechte staat van de fokken. Maar er moet nog veel meer gebeuren; zo was de stenen onderbouw niet best meer en dient grondig te worden hersteld.
Enige tijd later was de molen zover hersteld dat er weer gedraaid kon worden. Later heeft men de onderbouw verhuurd aan diverse startende ondernemingen, maar in 2020 werd anders beslist: de onderbouw zou gaan dienen als bed & breakfast. Te hopen is dat dit niet ten koste gaat van de molen als draai- en ook maalvaardig monument.

De grove verhoudingen van het enorme bovenwiel doen sterk vermoeden dat het afkomstig is van een poldermolen. Dit betekent dat de 'Jan van Arkel' de derde molen is waar dit wiel dienst doet (en dat de molen in Heeze kennelijk ook met onderdelen van elders was gebouwd).

 

aanvullingen

trivia

De Provinciale NH Courant van 17 juli 1920 berichtte onder meer dit:
„Te Arkel is de bliksem ingeslagen in den korenmolen, verbrijzelde de helft van een molenwiek, sloeg op verschillende plaatsen stukken uit den muur, vernielde balken en zolderplanken en wierp in de huiskamer vazen, schilderijen, kopjes en schoteltjes door elkaar, doch veroorzaakte geen brand. Van twee op elkaar liggende molensteenen is de geheele kuip weggeslagen en de steenen zijn geheel vernield; ze liggen in kleine stukjes. Een der eigenaars van den molen sloeg, evenals de dienstbode, tegen den grond."

foto's

foto's